حق استاد بر شاگرد










 از دیگر مباحثی که در رساله حقوق امام سجاد (ع) مطرح شده ، حق راهنمای
علمی یا حق استاد بر شاگرد است . البته هنگامی دانش پژوه متوجه اهمیت این
حق می شود که ارزش واقعی علم و عالم را دریابد . از دیدگاه اسلام ، علم
همانند آب حیات است که به انسان زندگی جاودانه می بخشد . علم ، چراغ
فروزانی است که با روشنایی آن ، انسان می تواند مسیر صحیح زندگی را تشخیص
دهد و در راه سعادت و نیکبختی گام بردارد . خداوند با سوگند به قلم ،
نخستین آیات وحی را بر قلب مبارک رسول گرامی اسلام نازل فرمود . پیامبر(ص)
نیز پس از آنکه به رسالت مبعوث شد ، در نخستین اقدام برای بالا بردن فرهنگ
مردم ، کوشید که دانش اندوزی را ترویج کند و زمینه آموختن همگانی را برای
آحاد جامعه فراهم نماید . آن حضرت به پدران توصیه کرد که نوشتن را به
فرزندان خود بیاموزند و آن را به عنوان حق فرزند بر پدر مطرح نمود .

***
در قرآن کریم ، از راه های مهم تصدیق به وحدانیت و یکتایی خداوند ، علم و
آگاهی دانسته شده و بدین طریق ، جایگاه ولای علم تبیین شده است . در آیه 18
سوره آل عمران می فرماید : " خداوند گواهی می دهد که معبودی جز او نیست و
فرشتگان و صاحبان دانش ( هرکدام بگونه ای بر این مطلب ) گواهی می دهند ... "
درواقع ، در پرتو علم و معرفت است که خداوند شناخته شده و به یگانگی پرستش
می شود .

*** امام صادق (ع) جامعه را به رودی خروشان تشبیه کرده است
که در آن ، گروه تحصیل کرده و دانشجو ، مانند آبهای مواج آن رود هستند که
حرکتشان اصیل است و باعث عمران و آبادانی می شوند . ولی گروهی که نه عالم
هستند و نه متعلم ، مانند خار و خاشاک و کفهای روی آب هستند که از خود
حرکتی اصیل ندارند ، بلکه همراه با جریان آب به هر سو کشیده می شوند . گاهی
هم یکجا به هم می پیوندند و مانع جریان آب می شوند . امام (ع ) بدینگونه
مردم را به فراگیری دانش تشویق می کند و آنان را از اینکه کورکورانه و بی
هدف حرکت کنند ، باز می دارد .

*** بدیهی است با ارزش یافتن علم ،
جایگاه بالای عالم نیز مشخص می شود و مرتبتی خاص می یابد . البته در نگاه
اسلام ، عالمی دارای قدر و منزلت است که به علمش عمل کند و سرمشق و الگو
برای توده های مردم باشد . پیامبر (ص) می فرماید : " کسی که در راه تحصیل
علم و فراگیری دانش قدم بر می دارد ، خداوند نیز راهی به سوی بهشت برای او
باز می کند و فرشتگان بالهای خود را با رضایت و خرسندی زیر پای او می
گشایند . برای کسی که دنبال علم و دانش است ، تمام ساکنان آسمان و زمین طلب
مغفرت و بخشش می نمایند . "

رسول خدا (ص) در جایی دیگر می فرماید : "
فضیلت عالم نسبت به عابد ، مثل فضیلت ماه در شب چهاردهم به سایر ستارگان
است . " این برتری از آن روست که عابد با عبادتش ،خود را رستگار می کند .
ولی عالم ، چراغ حرکت جامعه است و با دانش خود ، بندهای گمراهی و جهالت را
می گسلد تا روح و جان مردم آزاد شود .

*** از نگاه امام سجاد (ع) وقتی
دانشجو متوجه ارزش علم و جایگاه عالم شود ، اهمیت حق عالم و استاد را در می
یابد . حق استاد بر شاگرد این است که در تکریم استاد و احترام به وی
کوتاهی نکند و برای بهتر آموختن ، با دقت و هوشیاری ، به گفته های او توجه
کند . همچنین از فکر کردن در امور دیگر ، هنگام شنیدن سخنان او پرهیز نماید
تا تلاشهای دلسوزانه استاد به هدر نرود . کسی که سخن حق و یا نکته جدیدی
را از عالمی می شنود ، سزاوار است که آن سخن را بدون کم و کاست ، به دیگران
منتقل کند تا آنها نیز از آن کلام گهربار بهره ببرند . همچنین در حضورش
ادب را کاملا" رعایت کند و از زیاده گویی و سخنان پراکنده ، دوری نماید .

***
ادب شاگرد دربرابر استاد از مواردی است که بزرگان بر آن بسیار تاکید کرده
اند . امام علی (ع ) تواضع و فروتنی دربرابر معلم را تا آنجا مهم می داند
که می فرماید : " اگر کسی کلمه ای به من بیاموزد ، مرا بنده خود کرده است
." در رساله حقوق امام سجاد (ع) نیز از متعلم و دانش پژوه خواسته شده که
استاد را تکریم و احترام کند . امام بر این نکته تاکید می کند ، که فرد ،
امانت داری را در آنچه اموخته رعایت کند . چراکه گاهی صحت و درستی یک سخن
وقتی روشن می شود که آن سخن ، به گفته های استاد یا فرد بزرگی مثل پیشوایان
دین ، نسبت داده شود . به همین دلیل لازم است آنچه را از این بزرگان می
آموزیم بدون هیچ تحریفی به دیگران منتقل کنیم .

 



نظر  

äæÔÊå ÔÏå ÊæÓØ ÏÑ پنج شنبه 89/6/18 ÓÇÚÊ 2:51 صبح. - áíä˜ ËÇÈÊ